Van beginsel tot praktijk. Het non-punishmentbeginsel in mensenhandelzaken
Het non-punishmentbeginsel verdient meer aandacht in Nederland. Aan het beginsel wordt in de strafrechtsketen nog een te uiteenlopende uitleg gegeven, waardoor voor slachtoffers van mensenhandel niet duidelijk is wanneer zij wel of niet straf ontlopen voor door hen begane strafbare feiten. Tot die slotsom komt Nationaal Rapporteur Corinne Dettmeijer-Vermeulen in een artikel dat zij samen met onderzoeker Luuk Esser schreef voor Delikt en Delinkwent.
Verschillende internationale verdragen verplichten staten om het zogeheten ‘non-punishmentbeginsel’ in hun rechtsordes op te nemen. Dit houdt in dat landen de mogelijkheid moeten hebben om geen straf op te leggen aan slachtoffers van mensenhandel die in hun mensenhandelsituatie strafbare feiten hebben moeten plegen. Dan kan het bijvoorbeeld gaan om slachtoffers die zijn gedwongen drugs te smokkelen, hennep te knippen of diefstallen te plegen.
In Nederland bestaat de mogelijkheid van niet-vervolging of niet-bestraffing, maar bestaan geen uniforme uitgangspunten voor de toepassing van het beginsel. Zowel het OM als de rechter houden een uiteenlopende uitleg van het beginsel aan, waardoor moeilijk te voorzien is wanneer het wel en niet van toepassing wordt verklaard.
‘Een onwenselijke situatie’, oordeelt Corinne Dettmeijer-Vermeulen. ‘Doelstelling van het beginsel is het beschermen van de rechten van het slachtoffer’, zegt ze. ‘Het is een bekende techniek van mensenhandelaren om slachtoffers voor te houden dat zij worden vervolgd als ze naar de politie stappen. In zo’n situatie moet je er als slachtoffer van kunnen uitgaan dat serieus naar de mogelijkheid wordt gekeken om vervolging of straf achterwege te laten. Dat geeft ook een stimulans om medewerking aan het opsporingsonderzoek te verlenen.’
De Nationaal Rapporteur erkent dat het non-punishmentbeginsel geen vrijbrief mag zijn voor het plegen van strafbare feiten. In het artikel stelt ze dan ook een uitgebreid toetsingsschema voor, dat inzichtelijker maakt op welke factoren moet worden gelet bij de toepassing van het beginsel.
L.B. Esser & C.E. Dettmeijer-Vermeulen, ‘Van beginsel tot praktijk. Het non-punishmentbeginsel in mensenhandelzaken’, DD 2017/40, p. 412-434.