Meer lef en ambitie nodig in aanpak mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen

Nieuwsbericht | 07-09-2023 | 16:26

'Dit jaar herdenken we dat 150 jaar geleden een einde kwam aan slavernij in Nederland. Terecht is er veel aandacht voor de herdenking van het slavernijverleden, maar de link met hedendaagse praktijken van mensenhandel, ook wel moderne slavernij genoemd, wordt nog te weinig gelegd.

De zaken die we zien, de verhalen die we horen van onderdrukking en ontneming van vrijheid en autonomie, en de praktijken van uitbuiting laten zien dat het probleem een stevige inzet vraagt gekenmerkt door creativiteit, lef en capaciteit als we willen dat mensenhandelaren niet vrijuit gaan in dit land. En daar hebben we nog wel wat stappen te maken.

‘Als we willen dat mensenhandelaren niet vrijuit gaan in dit land, dan vraagt dat om een stevige inzet, gekenmerkt door creativiteit, lef en capaciteit.’

De positie en bescherming van het slachtoffer dient daarbij centraal te staan, niet alleen op papier maar ook in de praktijk. Dit geldt evengoed voor Nederlandse als niet-Nederlandse slachtoffers. In het verleden liep Nederland op dit punt voorop en het zou goed zijn als Nederland deze rol weer zou pakken. Het kan daarbij inspiratie en lering trekken uit andere landen, zoals in dit OVSE paper ‘Putting victims first: The ‘social path’ to identification and assistance'’ aan bod komt.

Dit geldt ook voor de herziening van het wettelijk kader van de strafbaarstelling van mensenhandel. In veel landen wordt naast mensenhandel ook uitbuiting, of bepaalde vormen daarvan, strafbaar gesteld. Ik pleit er in mijn consultatiereactie voor dit ook in Nederland te doen, in plaats van het introduceren van een nieuwe, niet voldoende gedefinieerde, term ‘ernstige benadeling’.

Slachtofferbescherming centraal

Te vaak horen we dat slachtoffers vastlopen in het web van de hulpverlening en uiteindelijk niet de juiste hulp krijgen die zij nodig hebben. Afgelopen jaar hebben we de minister van VWS meermalen opgeroepen, zoals in de laatste slachtoffermonitor en in deze gezamenlijke brief, om voortgang te maken met de hervormingsagenda en toegang tot opvang en (specialistische) hulp voor slachtoffers te garanderen. Het is de vraag of de hervormingsagenda zoals die nu is gepresenteerd een oplossing gaat bieden voor de problemen veroorzaakt door de decentralisatie in de jeugdzorg in combinatie met marktwerking in de zorg.

Wie doet wat? Centrale aansturing nodig

Iedere dag zetten vele professionals zich in om te zorgen dat daders niet vrijuit gaan en dat slachtoffers worden opgevangen en geholpen. Zij kunnen dit het meest effectief doen door samen te werken met respect voor ieders rol en positie. In deze samenwerking zijn er veel positieve ontwikkelingen maar valt soms ook een zekere concurrentie te bespeuren, bijvoorbeeld door de marktwerking in de zorg. Het is dan ook belangrijk dat duidelijk is wie wat doet in de aanpak en hoe alle inspanningen bijdragen aan het behalen van onze gezamenlijke doelen.

Daarbij is een centrale strategische aansturing noodzakelijk, met name door de verschillende betrokken ministeries, waaronder Justitie & Veiligheid en Volksgezondheid, Welzijn & Sport (VWS), en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Een aanzet daartoe wordt gegeven in het actieplan Samen tegen mensenhandel, bijvoorbeeld in de vorm van een landelijk dekkend netwerk van zorgcoördinatoren en ketenregisseurs en eenduidigheid over hun rol en functie.

‘Dit is geen reden om de grote overkoepelende thema’s en beleidsterreinen uit de weg te gaan. Integendeel, het geeft aan dat verbetering alleen bewerkstelligd kan worden door te schaken op meerdere borden en samenwerking te zoeken.’

Aard en omvang seksueel geweld tegen kinderen schokkend

De schaal waarop seksueel geweld en met name seksueel geweld tegen kinderen voorkomt heeft me het afgelopen jaar geschokt. Het gaat jaarlijks om ruim 3000 zaken die bij de politie worden gemeld. Bij het Centrum Seksueel Geweld, is een duidelijke stijging te zien de afgelopen jaren en melden zich in 2022 meer dan 2000 slachtoffers. Deze aantallen gecombineerd met het gegeven dat slechts een klein deel van de slachtoffers zich meldt en dat seksueel geweld tegen kinderen zich vaak afspeelt in de thuissituatie of in het verborgene, kan niet tot een andere conclusie leiden dan dat dit een groot probleem is dat nog steeds te weinig aandacht krijgt.

De bevindingen van de commissie Hendriks dat er in Nederland sprake is van georganiseerd kindermisbruik met gewelddadige kenmerken is heftig en vraagt om een stevigere reactie waarin de bescherming van kinderen tegen dit soort praktijken prioriteit krijgt, ook op de politieke agenda. Uitwassen die de media halen en tot kortstondige verontwaardiging leiden (bijv. bij de berichtgeving rondom The Voice), maar geen aanleiding zijn tot structurele aandacht en inzet laten zien dat daarop nog het nodige te verbeteren is.

‘Uitwassen die de media halen en tot kortstondige verontwaardiging leiden, maar geen aanleiding zijn tot structurele aandacht en inzet, laten zien dat daarop nog het nodige te verbeteren is.’

Daarbij is preventie, in de zin van het aanleren van het aangeven en herkennen van wensen en grenzen en omgangsvormen die niet schadelijk zijn, net zo belangrijk als het inzetten op het creëren van laagdrempelige hulp via chats en telefoonlijnen en strafrechtelijke vervolging. Ook de daders mogen niet uit het oog worden verloren om (herhaling van) delictgedrag te voorkomen.

Meer samenwerking nodig

Mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen zijn niet alleen ernstige misstanden maar ook thema’s die zich niet zelfstandig laten benaderen. Ze hangen samen met een veelheid aan andere thema’s en beleidsterreinen die niet specifiek zien op mensenhandel en/of seksueel geweld tegen kinderen, maar waarop actie nodig is om (ook) de aanpak van mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen vooruit te brengen. Zo kan toegang tot passende hulp voor minderjarige slachtoffers van deze misdrijven niet zonder een herziening van de jeugdzorg. Hetzelfde geldt voor het terugdringen van gesloten plaatsingen van minderjarige slachtoffers.  

De aanbevelingen van de commissie Roemer tonen aan dat de aanpak van arbeidsuitbuiting een breed scala aan maatregelen vereist. Dat vraagt om samenwerking en verbinding met veel verschillende organisaties en instanties werkzaam op deze thema’s. Dit is geen reden om de grote overkoepelende thema’s en beleidsterreinen uit de weg te gaan. Integendeel, het geeft aan dat verbetering alleen bewerkstelligd kan worden door te schaken op meerdere borden en samenwerking te zoeken met gelijkgezinde organisaties, personen en politici en het debat aan te gaan met hen die daar anders over denken.

Mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen zijn thema’s die een prominente plek verdienen op de politieke agenda. De grote en meer fundamentele veranderingen moeten we nastreven en tegelijkertijd inzetten op het behalen van kleine stappen die bijdragen aan de verbetering van de aanpak van mensenhandel en seksueel geweld tegen kinderen. Het acteren op de verschillende niveaus zie ik als een belangrijk onderdeel van mijn functie en daar zal ik ook de komende jaren op inzetten, samen met de medewerkers van mijn bureau.'